Dysleksja
Urszula Kowalczyk
Większość dzieci rozwija się tak, że określonemu wiekowi odpowiada określony stan rozwoju fizycznego oraz psychicznego. Dzięki temu można ustalić normy rozwoju fizycznego i psychicznego, można także tworzyć charakterystyki poszczególnych okresów rozwojowych.
Ten układ sprawności i umiejętności, który w poszczególnych latach życia najczęściej powtarza się u dzieci, nazywamy układem normalnym lub typowym.Dziecko o typowym układzie sprawności i umiejętności w zakresie wszystkich sfer rozwoju jest dzieckiem o rozwoju harmonijnym.
Rozwój dziecka możemy rozpatrywać w trzech aspektach: ruchowym, umysłowym, emocjonalno-społecznym. W rzeczywistości te trzy sfery są wzajemnie powiązane – dlatego często używa się określenia „psychoruchowy rozwój dziecka”.
Z doświadczenia wiemy, że wiek rozwojowy dziecka nie zawsze odpowiada wiekowi jego życia, może być przyspieszony lub opóźniony. Opóźnienia mogą dotyczyć tylko niektórych możliwości dziecka, jak również mogą obejmować wszystkie sfery rozwoju i wówczas mówimy o opóźnieniach globalnych. Wśród uczniów mających niepowodzenia w nauce szkolnej dzieci z ogólnie opóźnionym rozwojem umysłowym stanowią niewielki procent, natomiast znacznie więcej spotykamy dzieci opóźnionych częściowo. Mówimy wtedy o rozwoju nieharmonijnym.
Ponieważ opóźnienia te mają zakres raczej wąski, a równocześnie inne funkcje są lepiej rozwinięte, dlatego też ogólny poziom sprawności umysłowej nie wykazuje zasadniczego spadku i wobec tego dzieci te potrafią prawidłowo i logicznie myśleć, rozumować, wnioskować i uogólniać.
Zaburzenia mogą dotyczyć tylko jednej funkcji np. percepcji wzrokowej czy percepcji słuchowej. Mogą też polegać na nieprawidłowej koordynacji funkcji wzrokowo-słuchowo-ruchowych. Programy szkolne konstruowane są tak, że są dostosowane do typowego rozwoju psychoruchowego, dlatego też dzieci rozwinięte nieharmonijnie przejawiają trudności w opanowaniu programu szkolnego.
Dla potrzeb nauki czytania i pisania szczególnie ważna jest sprawność i współdziałanie trzech analizatorów: wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego. Należy wyraźnie podkreślić, że chodzi tu o zaburzenia korowej części analizatora, a nie jego części receptorycznej czy doprowadzającej. Czasami omawiane zjawiska są mylone z wadami wzroku czy słuchu. Jeśli korowe części analizatorów nie są sprawne, to spostrzeżenia będą niedokładne, nieprecyzyjne, pomimo że dziecko będzie miało dobry wzrok i słuch.
Niedomogi w zakresie funkcjonowania analizatorów bywają na ogół niedostrzegane u małego dziecka, tj. dopóki żyje ono i porusza się w świecie przedmiotów, gdzie kształty są wyraźne, a różnice łatwo uchwytne. Z chwilą, gdy zacznie się ono stykać z malutkimi znakami graficznymi tj. literami, które przecież różnią się tylko drobnymi elementami – wtedy te niedomogi dają o sobie wyraźnie znać.
Podobnie może być ze sprawnością drobnych ruchów dłoni i palców, która szczególnie ujawnia się przy pisaniu. Tak samo może być z rozwojem analizy i syntezy słuchowej – chociaż w tym przypadku opóznienia rozwojowe mogą być dostrzeżone wcześniej w postaci trudności w rozwoju mowy.
Przy niedokładnym, nieprecyzyjnym spostrzeganiu uczniowie tacy gorzej zapamiętują kształty i układy dźwięków, wykazują trudności w orientacji przestrzennej i koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Biorąc pod uwagę różnice indywidualne w rozwoju dziecka, w tym różnice w rozwoju funkcji percepcyjno – motorycznych przyjmuje się, że dziecko w klasach 1 – 3 może mieć trudności w nauce czytania i pisania z powodu niedojrzałości tych funkcji. Jest to prawidłowość. Dziecko takie wymaga jednak dodatkowych ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych. Jeżeli jednak mimo intensywnej pracy korekcyjno-kompensacyjnej trudności utrzymują się po okresie nauczania początkowego trzeba myśleć o zaburzeniach typu dyslektycznego.
Czytanie i pisanie to wyższe czynności psychiczne i jak każda wyższa czynność psychiczna są złożone. W czynności czytania i pisania są zaangażowane funkcje poznawcze takie jak: percepcja, pamięć, uwaga, mowa i myślenie oraz funkcje ruchowe takie jak motoryka rąk, czynności ruchowe narządów mowy i motoryka całego ciała.
Za zakłócenia procesów czytania i pisania odpowiadają głównie zaburzenia funkcji percepcyjnych – czyli spostrzegania wzrokowego, słuchowego, funkcji ruchowych oraz ich współdziałania, pamięci. Zaburzenia te bywają określane jako fragmentaryczne deficyty rozwojowe lub mikrodysfunkcje i choć istnieją od wczesnego dzieciństwa spostrzegane bywają na ogół w początkach nauki szkolnej. Ich obraz kliniczny zróżnicowany jest w zależności od stopnia i zakresu dysfunkcji.
Zakres tych zaburzeń jest wąski, jeśli dotyczy tylko jednej funkcji lub szeroki, gdy dotyczy kilku funkcji jednocześnie. Dla określenia rodzajów poszczególnych trudności funkcjonują na ogół 3 pojęcia: dysleksja, dysgrafia i dysortografia. W praktyce częste jest używanie terminu dysleksja w szerszym znaczeniu dla wszystkich zaburzeń łącznie.
Definicja dysleksji wg światowej Federacji Neurologów :
Specyficzna rozwojowa dysleksja to zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania (i pisania ) mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno – kulturowych.
Wg Critchley: Jest to zaburzenie występujące u dzieci, które pomimo konwencjonalnych metod szkolnych nie mogą opanować umiejętności językowych: czytania, pisania, ortografii stosownie do swoich możliwości.
Dyslektykami nie mogą być dzieci, które nie były uczone w sposób prawidłowy (częste zmiany nauczyciela, częsta nieobecność nauczyciela, dłuższe okresy absencji, nauczanie indywidualne ). Dysleksja nie jest też rezultatem ogólnego opóźnienia rozwoju.
Trudności w czytaniu i pisaniu mogą też mieć inne podłoże, dlatego dysleksję określa się jako zaburzenie specyficzne w odróżnieniu od nabytego. Dysleksją nie jest więc utrata umiejętności czytania wskutek urazu mózgu, czy trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, epilepsją, niedowidzeniem, niedosłyszeniem, upośledzeniem umysłowym.
W literaturze światowej częstość występowania dysleksji ocenia się na 10 do 15%, ciężkie przypadki stanowią ok. 2 do 4%. W każdej klasie 30 – osobowej z reguły jest 1 do 3 dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania o różnym stopniu nasilenia.
Opis osoby z dysleksją:
- opóźnienie w uczeniu się czytania i pisania – w większości jest tu sukces,
- kłopoty z nazywaniem,
- kłopoty z rozpoznawaniem rymów,
- kłopoty w liczeniu w pamięci,
- trudności w uczeniu się pewnych sekwencji np. nazw miesięcy, symboli chemicznych, tabliczki mnożenia, kojarzeniu np. kraj-stolica itp.,
- powolne w uczeniu się materiału tylko w jeden sposób np. ustny, pisemny – skutkuje,
- wielomodalne uczenie,
- trudności z ortografią,
- przestawianie, gubienie liter,
- rozbieżność między wykształceniem a praktycznym rozwiązywaniem problemów,
- robią wrażenie inteligentnych, mają szeroką wiedzę,
- problemy z organizacją pracy, rozkojarzenie,
- awersja do notatek pisemnych,
- kłopoty z orientacją przestrzenną,
Dysleksja trwa całe życie. Jej objawy manifestują się różnie w różnych okresach życia. Jeśli chodzi o okres nauki szkolnej, to na każdym jego etapie istnieje możliwość ich złagodzenia poprzez odpowiednie oddziaływania terapeutyczne.