Sukces pedagogiczny

przez | 29 września 2013

Małgorzata Szwarc-Niderla

Psycholog

 

SUKCES PEDAGOGICZNY”-

REFLEKSJE PRAKTYKÓW W ŚWIETLE BADANIA ANKIETOWEGO

 

 

Sukces jest w dzisiejszych czasach jednym z tych pojęć, które robią furorę. Sukces wymierny, spektakularny staje się miarą wartości człowieka.

W różnych dziedzinach pojęcie to jest jasno zdefiniowane. W dziedzinie wychowania, pedagogice nie jest łatwo o jasne, obiektywne kryteria. Pojmowanie pojęcia ,,sukces” ma charakter raczej subiektywny. Różni nauczyciele, pedagodzy rozumieją go różnorako.

Wyniki ankiety przeprowadzonej w 2003 roku wskazują na owa różnorodność.

Badana grupa składała się z 20 nauczycieli pracujących w zamojskich szkołach, nauczających różnych przedmiotów, posiadających staż pracy od 1 roku do 36 lat.

Ich zadaniem było zdefiniowanie pojęcia ,,sukces pedagogiczny”, określenie w oparciu o swoje doświadczenia i refleksje czynników mających wpływ na osiągnięcie go przez nauczycieli a także określenie swojego największego sukcesu pedagogicznego.

 

WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO

 

1. Definicja pojęcia ,,sukces pedagogiczny”.

Okazuje się, iż definicje formułowane przez nauczycieli są wielorakie.

Definicje te można skategoryzować w następujący sposób:

Kategoria I- Wychowanie człowieka (przykład: ,,wychowanie odpowiedzialnego za siebie i innych ludzi człowieka”)

Kategoria II– Rozwój, postęp, zmiana, osiągnięcia wychowanka (przykład: ,,choćby małe postępy dziecka”, ,,korzystna zmiana postaw”)

Kategoria III- Satysfakcja własna (przykład: ,,satysfakcja z własnej pracy”)

Kategoria IV- Kontakt z uczniem (przykład: ,,nawiązanie dobrego kontaktu z uczniem”, ,,zbudowanie zaufania”)

Kategoria V- Zainteresowanie przedmiotem (przykład: ,,zainteresowanie ucznia przedmiotem)

Kategoria VI– Ogólna definicja (przykład: ,,osiągnięcie zamierzonego wcześniej wytyczonego celu”, ,,zrealizowanie zamierzonych działań”)

 

,,Sukces pedagogiczny” w rozumieniu uczestników sondażu dotyczył dwóch dziedzin: nauczania i wychowania. Zdecydowana większość wypowiedzi mieściła się w paru kategoriach.

Zarysowały się pewne tendencje. Sukces utożsamiany z osiągnięciem celu wychowania sformułowanego na gruncie tradycyjnej pedagogiki (wychowanie człowieka według pewnego wzorca) pojawił się w definicjach pedagogów, wychowawców o dłuższym stażu ( 22-36 lat).

Nauczyciele o średnim stażu (10-23 lat) akcentowali adekwatność podejmowanych działań, stosowanych metod w procesie wychowania i nauczania. W grupie nauczycieli o stażu poniżej 20 lat pojawiły się wypowiedzi wskazujące na satysfakcję, zadowolenie, poczucie wewnętrznego spełnienia jako wyznaczniki sukcesu. Dla najmłodszych nauczycieli okazał się ważny sam kontakt z uczniem i zainteresowanie go przedmiotem.

2. Czynniki wpływające na osiąganie przez nauczycieli sukcesów pedagogicznych.

Przeszło 1/3 ankietowanych (35%) uznała za jeden z najważniejszych czynników umożliwiających nauczycielom osiąganie sukcesów pedagogicznych wiedzę (przedmiotową, pedagogiczną). Wśród osób wskazujących na ten właśnie czynnik znaleźli się nauczyciele o stażu od 6 do 36 lat. Kolejny wymieniany przez respondentów warunek sukcesu upatrywany jest w kontakcie wychowawcy (nauczyciela) z wychowankiem (uczniem). Czynnik ten pojawił się w 30% wypowiedzi. Po 25% badanych wymieniało jako istotne następujące czynniki: rozbudzenie motywacji, doświadczenie, umiejętność komunikacji. Po 20% uczestników sondażu za ważne uznało: osobowość nauczyciela, życzliwość nauczyciela,

kompetencja nauczyciela, formy i metody pracy. Po 15% badanych wymieniło: współpracę, dobry kontakt z rodzicami, wykształcenie, uwzględnienie indywidualnych możliwości ucznia, atmosferę panującą w szkole.

 

3. Największe własne sukcesy pedagogiczne w ocenie badanych.

Na pytanie: ,,Co uważa Pan/Pani za swój dotychczasowy największy sukces pedagogiczny?” nauczyciele udzielili bardzo zróżnicowanych odpowiedzi. Oto niektóre ich przykłady:

,,Stwierdzenie uczennicy, ze dzięki moim lekcjom języka polskiego lepiej zrozumiała otaczający ją świat i lepiej przygotowała się do uczciwego życia.”

,,Praca nad kilkoma uczniami, uznanymi przez większość grona za chuliganów. Uczniowie ci zmienili swoje postępowanie, ukończyli szkoły, pracują, pozakładali rodziny i są porządnymi ludźmi.”

,,Zainteresowanie moim przedmiotem bardzo agresywnego ucznia z rodziny patologicznej”.

,,Zaufanie moich uczniów do mnie jako nauczyciela, wychowawcy”.

,,Każdy sukces moich uczniów”.

,,Każdy dzień w pracy to mały sukces”.

Osobiste sukcesy pedagogiczne badanych dotyczyły zarówno efektów pracy wychowawczej, jak i dydaktycznej. W 25% wypowiedziach pojawiło się zaufanie, jakim uczniowie darzą nauczyciela jako wyznacznik osobistego sukcesu. Dla grupy około 30% respondentów (a byli to nauczyciele z dłuższym stażem) sukcesem okazała się jakość dalszego życia ich uczniów.

 

Wnioski

Nie istnieje jedyne, powszechnie obowiązujące rozumienie sukcesu pedagogicznego, stąd też każda z definicji ukutych przez nauczycieli-praktyków jest właściwa. Wydaje się, że można zauważyć związek między treściami zawartymi w definicjach formułowanych przez respondentów, a pojmowaniem przez nich pojęcia wychowania i jego celu.

Najogólniejszą, powszechną funkcją przysługującą wychowaniu, ,,ex definitione”, jest dokonywanie zmian, przekształcanie, wywieranie wpływu. Przedmiot zaś tych zmian stanowi człowiek i grupa społeczna. Nieco nowsze podejście reprezentuje m.in. Maria Braun-Gałkowska, która przez wychowanie rozumie ,,pomoc w rozwoju, czyli zbliżeniu się do wartości najważniejszych, takich jak dobro, prawda, miłość. Wychowawca pomaga w rozwoju wychowankowi, a przez to sam się rozwija i wzrasta.”

Większość nauczycieli pośrednio odwołuje się zarówno do tradycyjnego, jak też nieco nowszego rozumienia czym jest wychowanie i do czego zmierza.

Część nauczycieli utożsamiała sukces już z samym prawidłowym przebiegiem procesu nauczania, z umiejętnością stosowania właściwych form i metod pracy z uczniem. Dla niektórych miarę sukcesu stanowi satysfakcja, zadowolenie. Takie ujęcie nie stoi w sprzeczności z ujęciami wspomnianymi wcześniej. Poczucie satysfakcji musi wszak wypływać z zaistnienia faktów, osiągnięcia celów.

Młodsi nauczyciele skupiają się raczej na efektach pracy dydaktycznej, nauczania, zadawalają ich wyniki w tej dziedzinie. Nauczanie, choć nie jest łatwa sztuką, jest jednak czymś mniej skomplikowanym i angażującym niż wychowanie człowieka. Nauczyciele o dłuższym stażu lokalizują swoje sukcesy pedagogiczne w sferze wychowania. Samo nauczenie ucznia treści wykładanych przedmiotów nie stanowi dla nich sukcesu.

Refleksje ankietowanych nauczycieli są w dużej mierze zgodne z wynikami współczesnych badań z zakresu psychologii wychowania oraz pedagogiki. Starsze ujęcia zagadnienia wyraźnie akcentowały rolę osobowości nauczyciela. Część pedagogów mówiła nie tyle o osobowości jako całości, ale wskazywała narożne jej aspekty, takie jak: kultura osobista, troskliwość, życzliwość, empatia, optymizm. Wiedza, która uznana była przez największą grupę ankietowanych za jeden z najważniejszych czynników stanowi również istotny element osobowości. Takim elementem jest często wymieniana kompetencja nauczyciela (być może utożsamiana z wiedzą).

Wyniki sondażu ujawniają pewne tendencje. Nauczyciele o większym stażu podkreślają znaczenie cech osobowości wychowawcy w osiąganiu sukcesu, młodsi zaś- umiejętności.

W nowoczesnym kształceniu pedagogów duży nacisk kładzie się na nabywanie umiejętności psychospołecznych (komunikacja interpersonalna, asertywność, negocjowanie, rozwiązywanie konfliktów).

To, że nauczyciele z większym stażem wskazują na nie świadczyć może o tym, iż są to pedagodzy ciągle doskonalący się, rozwijający się (a jest to warunek osiągnięcia sukcesu).

Kluczem do tajemnicy sukcesów jest więc osoba wychowawcy- jego osobowość, umiejętności, dzięki którym potrafi on zbudować dobrą relację z wychowankiem.

Wyniki badań nad skutecznością programów profilaktycznych na gruncie amerykańskim wskazały wyraźnie, że ,,najważniejszym wspólnym mianownikiem programów skutecznych była wysoka jakość stosunków między dorosłymi a młodymi.” Aby uczeń mógł uzyskiwać pozytywne rezultaty w uczeniu się (co dla wielu nauczycieli stanowi sukces) najważniejszą sprawą jest, aby ,,znalazł się on w otoczeniu, w którym zapewniona jest szczera troska i wsparcie nauczycieli.” Na znaczenie tegoż otoczenia, a więc szeroko rozumianej atmosfery wychowawczej wskazywało również wielu nauczycieli. Sukces w nauczaniu uwarunkowany jest właściwym zmotywowaniem ucznia (25%) nauczycieli. Barbara McCombs wskazuje na ,,dwa czynniki, najbardziej przyczyniające się do znalezienia wspólnego języka z uczniami, których trudno jest motywować- nastawienie nauczyciela na popieranie rozwoju każdego ucznia i tendencja nauczyciela do samorozwoju.” Relacja między nauczycielem a uczniem, rodzaj więzi między nimi jest zdecydowanie jednym z najważniejszych warunków uzyskania efektów w nauczaniu i wychowaniu. Komunikowanie jest sposobem budowanie tej więzi. Komunikację zaś jako istotny czynnik wymieniało 25% ankietowanych. O szczególnej roli dobrych stosunków miedzy nauczycielem a wychowankiem w tym, aby wychowanie było uwieńczone sukcesem pisze również autor ,,Wychowania bez porażek” Thomas Gordon.

Nauczyciel świadomy swojego powołania i sensu tego, co robi, sam ma decydujący wpływ na owe najistotniejsze czynniki sukcesu: rozwój swojej osobowości i kształtowanie relacji z wychowankami. Jeśli w tych dwóch dziedzinach uda mu się osiągnąć powodzenie to będzie mógł on śmiało mówić o tym, że w swej pracy pedagogicznej odniósł sukces.

 

Bibliografia:

1. Braun-Gałkowska M., W tę samą stronę. Wyd. Krupski i ska, Warszawa 1994

2. Gordon T., Wychowanie bez porażek, PAX, Warszawa 1995

3. Mc Combs B, Pope J., Uczeń trudny. Jak go skłonić do nauki., WSiP, Warszawa 1984

4. Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1983.